Keris & Kraton
Hoge kwaliteit.
Kraton keris:
Verbondenheid sultan.
Zeldzaam.
In krissenkringen wordt regelmatig gesproken over kraton krissen. Sommige krissen worden door eigenaars, liefhebbers of verkopers aangeduid als een “kraton keris “.
Dit essay is met name toegespitst op het kraton van Djogyakarta; heeft een lange historie, van 1756 – heden en is relatief veel van bekend. En kan samen met het kraton van Surakarta / Solo de bakermat worden genoemd op het gebied van Javaanse cultuur, met name op het gebied van de keris.
Het begrip kraton is een breed begrip. Als we spreken over kraton , wordt hiermee officieel het paleis of residentie van de sultan (Indonesie)aangeduid. De schattingen door de eeuwen heen over het aantal sultanaten (groot en klein) varieren van 200 tot 400. Vaak beperkt de betekenis van kraton niet alleen tot het paleis zelf, maar wordt naast de specifieke residentie van de sultan en zijn hofhouding, het woord kraton ook gebruikt voor het sultanaat zelf, en alles wat daarmee samen hangt op cultuur- en geografisch gebied.
De erfstukken”: Pusaka van het paleis van de Sultan wordt Kagungan Dalem (letterlijk = behorend tot de koning) genoemd. Deze Pusaka, regalia geërfd van de vroege generaties. De belangrijkheid van de Pusaka kan gekoppeld zijn aan de oorsprong, de laatste stand van de vorige eigenaar of van zijn rol in de historische gebeurtenissen. Naast krissen kunnen de Pusaka van verschillend karakter zijn ; tombak (lans), vlaggen, porselein, rijtuigen etc. etc.
Sommige erfstukken binnen de kraton hebben een specifieke naam voorafgaand door een aanspreektitel welke de koningklijke verwantschap aanduid: Kanjeng (als in: heer, weledele) gevolgt door Kyai (staat voor mannelijk )en wordt afgekort met K, de tegenhanger van ( het vrouwelijke) Nyai, afgekort als N. daarnaast zijn er erfstukken welke worden beschouwd als de meest magische krachten te bezitten, en hebben een nog hogere status : Ageng genoemd. De hele titel wordt dan Kangjeng Kyai Ageng(KKA). Een voorbeeld van deze Pusaka is KKA Pleret, een Tombak waarmee vermoedelijk ooit de beroemde Senopati is gedood, .Deze Pusaka Tombak bevind zich in het paleis van Jogyakarta en had dezelfde status op gebied van eerbewijzing als de Sultan zelf.
De Pusaka neemt een belangrijke plaats in in de kraton, en kan niet worden geerfd door buitenstaanders. De Kraton heeft een topambtenaar in dienst die zaken m.b.t Pusaka regelt. Pusaka worden op een specifieke plaats ( Ward Proboyokso) bewaard, en bewaakt door soldaten.
De verzorging van de Pusaka vind jaarlijks op speciale dagen, van de Javaanse kalender plaats. Dit ritueel wassen de Njirami of Jamasan, die afhankelijk van de het type Pusaka alleen binnen de kraton, door de sultan zelf, of ook buiten de kraton, toegankelijk voor een breder publiek door de hofhouding gedaan. Het regelmatig wassen: Mrangi met citroen en arsenicum wat in Indonesie regelmatig werd / wordt gedaan (en de kwaliteit van de klingen aantast), wordt met de Pusaka uit het kraton niet gedaan, na de het wassen worden de krissen ingeolied om weer voor een jaar opgeborgen te worden, en niet meer uit de schede's gehaald. In dit opzicht wordt soms gesproken van “ kraton verzorgd” . Een duidelijke beschrijving van een jaarlijkse Njirami is terug te vinden in het werk van I Groneman, Kris der Javaner (ca. 1910) zie onder PDF
In het Pusaka bestand van de kraton, (van bv Djogyakarta ca.150 stuks) komen krissen van grote diversiteit , van schijnaar eenvoudige tot meer bijzondere dapur en pamors, en bekleding ( hout, zilver goud etc) voor. Wel is het zo dat de betere Empu verbonden waren met de kraton, Naast de Pusaka die behoorden aan de Kraton zelf, hadden de Sultan zelf, zijn familie en hoogwaardigheidsbekleders Zelf ook (soms wisselende ) krissencollecties en uiteraard hadden laatstgenoemden door hun invloed, toegang had tot de beter gesmede krissen. De krissen die geschonken zijn door de kraton, veelal in de vorige eeuw aan bijvoorbeeld Nederlandse hoogwaardiheidsbekleders of aan het Nederlandse koningklijk huis waren smeedtechnisch van hoge klasse, en door gebruik van o.a. goud, edelstenen etc op zowel de keris alswel de bekleding voor de gewone Javaan onbereikbaar.
Paku Buwono X ; Susuhunan (heerser/Sultan van Surakarta 1893 -1939
Keris die toegeschreven is aan : empu Joyosugadko, een hofsmit , begin 20e eeuw
Sommige Krissendeskundigen zijn van mening, dat er gesproken kan worden van een Kraton keris: Wanneer een keris door een empu, die verbonden was aan de kraton, is gesmeed. .De Kraton vereistte een hoge mate van perfectie, en krissen met bijvoorbeeld een “smeedfout” of imperfecties, werden niet opgenomen in de kraton collectie; ondanks dat kunnen ook deze krissen die toebedeeld werden aan lageren in rang worden betiteld als kraton krissen. Tevens krissen door de kraton empu gesmeed voor derden kunnen worden betiteld als een kraton keris. De keris dient toegeschreven aan een kraton empu, en van een zeer hoge kwaliteit te zijn. Hoge kwaliteit is een vereistte, echter kwaliteit opzichzelf geen geen referentie gezien, ook door andere Empu bijvoorbeeld afkomstig uit de Desa , niet verbonden aan de kraton, hele hoogwaardige krissen zijn gesmeed. Hiernaast spreekt men ook van kraton keris, wanneer de Sultanaten “ van buiten” de kraton krissen aan de kraton toegevoegde krissen. Van o.a Sultan Hamenku Buwono V is bekend, dat hij naast de hoogtijproductie, in hoeveelheid en kwaliteit van eigen kraton veel krissen van “buiten” heeft betrokken om aan het Pusaka bestand van de kraton Djogyakarta toe te voegen. Ook bij dit betrekken is allerhoogste kwaliteit leidend geweest. Na de regering van Hamenku Buwono IX (1940-1988) zou het Pusaka bestand van Djogyakarta niet meer gewijzigd zijn.
Een kraton keris is concluderend onlosmakelijk verbonden met de sultan of naaste familie , of met een kraton empu , met als vereistte een zeer hoogstaande kwaliteit ! Al het voorgaande in acht nemende behoeft het geen betoog dat er buiten de kraton weinig kraton krissen in particuliere verzamelingen terug te vinden zijn. Er zijn echter verhalen dat er keris uit het kraton gesmokkeld door diefstal en verwisseling zouden zijn. Ook (al dan niet door geldnood bij koningklijke families), zouden er (gedeeltelijke) krissencollecties zijn verkocht en in particulier bezit terecht gekomen zijn. en omdat helaas niet atijd duidelijke documentatie heeft plaatsgevonden,of niet direct toegangelijk is voor een breed publiek is de aantoonbaarheid buiten specifieke bekende) kwaliteitskenmerken van de bepaalde empu zeer moeilijk te noemen.
Van de in 1981 geveilde krissen bij Paul Brandt in Amsterdam, zijn een aantal vermoedelijk van kraton afkomstig.