Smeden van de keris.
Over het technische aspect op het gebied van het smeden van krissen is redelijk wat literatuur te vinden, waarvan in het begin van de 20e eeuw als twee belangrijkste (antropologische) werken genoemd mogen worden, waarin o.a. het proces van het smeden, maar ook andere aspecten van de keris uitvoerig worden belicht.
– Der keris der Javaner van I. Groneman (1910) en,
– Inlandsche kunstnijverheid (deel V) van Jasper & Pirngadi (1930) dit werk is gratis te downloaden in PDF op : http://koloniaal.library.leiden.edu/
Of hieronder in 4 gedeeltes
Bij het behandelen van onderwerpen over krissen, wordt in de krissenkringen zoveel mogelijk de Javaanse benamingen gebruikt voor de aanduidingen m.b.t. de keris.
Smeedwijze van de Wilah ( het Lemmet):
In grote lijnen worden stukken ijzer en nikkelhoudend ijzer of meteorietijzer, verhit, gekapt en gevouwen waardoor er een blok verschillende lagen afwisselend ijzer en nikkelhoudendijzer ontstaat, kodokan genoemd. Van deze procedure komt ook het woord pamor vandaan; is afgeleid van het Javaanse woord “wor”, wat mengen betekent. Hierna wordt de kodokan in twee gedeeltes gesplitst en aan weerskanten op een stalen strook gesmeed. De keris wordt gehamerd tot zijn ruwe vorm. Hierna wordt de vorm van de keris d.m.v. Beitelen, zagen en vijlen e.d. ( tegenwoordig ook slijptol) bepaald. Onderstaande film bron: You Tube ( taal: Indonesisch) geeft het proces goed weer.
.
Soms wordt er ook gewerkt zonder een stalen kern; uit de kodokan wordt dan de kris vorm direct gehaald. Een kris zonder stalen kern is normaal gesproken buigzamer, en minder sterk dan een keris met stalen kern. Dit werd vroeger ook reeds gedaan, maar vooral bij recent gesmede krissen zie je dit uit commercieel oogpunt vaak terug. Je kan dit zien, als je de kris aan beide zijde goed bekijkt, en ziet dat het pamor aan beide zijde gelijk is (doorloopt).
Wassen: Pewarangan keris
Nadat de keris klaar is, is het de pamortekening nog niet waarneembaar.( het metaal is helemaal blank) Het dient nog door de keris te “etsen” met citroensap en arsenicum, tevoorschijn worden gebracht. Allereerst dient de keris met alleen citroen/limoensap te worden "gezuurd" dat de porieën van het ijzer goed open gaan staan. Hierna kan met mengsel van citroensap & arsenicum worden aangebracht door:
-herhaaldelijk in te smeren en te laten drogen.
-of door de keris in het geheel onder te dompelen in een badje en dan te drogen.
Door de chemische reactie met het arcenicum, waarbij warmte (zon) het ijzer zwart kleurd, maar het nikkelhoudende ijzer zijn zilverkleur behoud, worden de (on)geplande patronen zichtbaar. Deze behandeling; het zogenaamde "wassen" kan gedaan worden met Arsenicum, (bekend vanwege zijn toxiditeit) verkregen uit Realgar (arsenicum bevattend mineraal), of zuiverder laboratorium arsenicum. In Indonesie noemt men het arsenicumhoudende mineraal : Warangan. Op 1,5 liter "waswater" is ongeveer 40 gram fijngemalen realgar nodig.
Vaak wordt het mengsel tijdens het "wassen" ook nog met
de duimen "ingemasseerd" om het arcenicum oxide laagje
beter te laten hechten.Als de keris de juiste kleurschakering heeft,
(het wassen kan een geduldwerk zijn, wat soms meerdere uren of
langer in beslag neemt) wordt de keris afgespoeld met (warm) water.
tenslotte wordt de keris ingeolied, vaak met hiervoor speciale
krissenolie, die heerlijk geurt bijvoorbeeld Cendana of Melati olie.
regelmatig een beetje olie is voor fysieke onderhoud voldoende.
Realgar (bron foto: B. Stoltenkamp)
Als een keris vers gewassen is kan hij iets van kleurschakering veranderen in loop van tijd. In principe blijft de "wassing" voor jaren goed, als er verder niet teveel aan de kris wordt gepoetst, (schuren is helemaal uit den boze !) of met zuren of zure olie wordt gewerkt.
Onderstaande film (bron: You Tube) geeft het pewarangan keris (taal: Indonesisch) weer.